Opis części składowych miecza

ID artykułu: 2
Napisany przez: Gandalf
Napisany dnia: 19 Cze 2012, 20:54
Opis artykułu: Krótki opis poszczególnych elementów miecza.
Link do artykułu:
https://kkr.nsc.pl/forum/kb.php?a=2

Opis części składowych miecza
Czym jest miecz? Wydaje się to dość prostym pytaniem. Kawałek metalu, używany w średniowieczu jako broń do walki. Z taką odpowiedzią spotkać się można najczęściej. Jednak wielu z tych ludzi, odpowiadających na to pytanie, nie znajduje nawet różnicy w słowach "miecz" i "szabla". Pewnego dnia idąc na trening z mieczem półtoraręcznym, spotkałem jakichś ludzi, i usłyszałem "Widzieliście jaką ma szablę?". Początkowo myślałem, że to odosobniony przypadek niewiedzy. Jednak, gdy sytuacja powtórzyła się kilkakrotnie doszedłem do wniosku, że takich osób jest więcej. Postanowiłem też sprawdzić czy taka zwykła postronna osoba (nie działająca w ruchu rycerskim) potrafi opisać podstawowe części składowe miecza. Zadałem to pytanie kilku osobom (znajomym, słuchaczom podczas prelekcji, jakie prowadziłem). Szczerze mówiąc to byłem w ciężkim szoku. Dlaczego? Oto przykłady nazewnictwa niektórych elementów:
  • rękojeść - "rączka"
  • głownia - "szabla", "ostrze"
  • głowica - "kulka"
  • jelec - "patyk", "drut"
Nie wspominam tu o bardziej szczegółowych elementach, o których to ludzie nie mieli bladego pojęcia. Brać rycerska pewnie pokłada się teraz ze śmiechu. Nie ma się co śmiać, ponieważ spotkałem się również z przypadkami, gdy to właśnie Ci, którzy powinni znać elementy swej broni, milczeli gdy zostali zapytani się o jakąś jej część.
Starczy tego trochę przydługiego wstępu, czas na konkrety.
miecz.jpg
miecz.jpg (24.88 KiB) Obejrzany 22582 razy


Każdy miecz składa się z dwóch najważniejszych części: rękojeści (A) i głowni (B) (zwanej również brzeszczotem). Głownia (nie mylić z głowicą) może być prosta lub krzywa (np. szabla, kord, karabela itp.). Ma ona zawsze dwa płazy (K), czyli płaskie strony boczne. Jeśli jest obosieczna, posiada ponadto dwa ostrza (J). Głownia jednosieczna ma tylko jedno ostrze, bo drugie zastąpione jest tylcem. Miejsce styku głowni z rękojeścią to nasada (H). Niektóre głownie mają nasadę zgrubiałą i obustronnie stępioną. Nazywamy ją progiem. Część głowni przylegającej do nasady (mniej więcej 1/3 całej głowni) zwie się zastawą (C), natomiast końcowa część głowni (również około 1/3 całości) nazywamy sztychem (D). Sztych nawet u głowni jednosiecznych, bywa niekiedy obosieczny; tworzy wówczas pióro, które jest szersze od reszty głowni. Jeśli przejście od górnej, węższej części głowni, do poszerzonego pióra ma kształt wyraźnego odskoku, mówimy, że głownia posiada młotek. Płazy głowni mogą być gładkie, powiadamy wtedy, że głownia jest płasko ciągniona. Jej przekrój ma wówczas kształt soczewki lub bardzo wydłużonego sześciokąta. Jeżeli oba najdłuższe boki tego sześciokąta przybierają kształt wklęsłych łuków, będziemy mieli do czynienia z głownią wklęsło ciągnioną. Głownie płasko lub wklęsło ciągnione nie są jednak najczęstsze. Przeważnie spotykamy głownie z wyszlifowanymi na ich płazach podłużnymi rowkami różnej szerokości. Rowek taki to zbrocze (I) lub strudzina. Tę ostatnią nazwę stosujemy raczej do rowków węższych. Bardzo wąskie strudziny, wyżłobione rylcem w powierzchni głowni nazywa się bruzdami. Jeśli wzdłuż płazu biegnie kilka strudzin lub bruzdek, pomiędzy nimi tworzą się żeberka. Żeberko występujące ponad powierzchnie płazu nosi nazwę ości lub grani. Ość lub grań może istnieć na głowni pozbawionej żłobków. Przekrój takiej głowni przyjmuje wówczas kształt zbliżony do romboidu, rombu lub nawet kwadratu. Przedłużenie głowni ponad nasadę, tkwiące wewnątrz rękojeści i na ogół niewidoczne, nosi nazwę trzpienia.
W rękojeści wyróżniamy trzy zasadnicze części: trzon (F), jelec (G) i głowicę (E). Trzon to część najważniejsza, ta, którą ujmuje się dłonią. Składa się z trzpienia (należącego jednocześnie do głowni). Zależnie od długości trzonu mówimy o rękojeści jedno-, półtora- lub dwuręcznej. Głowica, zwana niekiedy gałką, to charakterystyczne guzowate zgrubienie, stanowiące zwieńczenie rękojeści od góry. Może być jednolita lub złożona. W tym ostatnim wypadku wyróżniamy w niej zwykle podstawę i nakładkę. Metalowe okucie, które będąc przedłużeniem głowicy pokrywa część trzonu (przeważnie od strony tylca przy broni jednosiecznej), to kapturek. Jelec ogranicza rękojeść od dołu, stwarzając zarazem przeważnie ochronę dla dłoni. Należy jednak pamiętać, że niektóre rodzaje rękojeści w ogóle jelca nie mają. Podobnie jak znamy też rekojeście nieposiadające głowicy. Rękojeść bez jelca lub z jelcem chroniącym dłoń tylko od strony głowni to rękojeść otwarta. Jeśli jelec dochodzi do głowicy, łącząc się z nią lub tylko dotykając, a tym samym stwarzając dodatkową ochronę dla dłoni, mamy rękojeść zamkniętą. O rękojeści półzamkniętej mówimy, gdy jelec wygina się ku górze, lecz nie dotyka głowicy. Najważniejszymi odmianami jelców są:
  • jelec krzyżowy mający kształt poprzecznego pręta oddzielającego rękojeść od głowni (np. miecz przedstawiony na rysunku powyżej),
  • jelec tarczowy - gdzie zamiast pręta występuje pozioma tarczka kolista, owalna lub wieloboczna (np. japońska katana, tam jelec nosi nazwę tsuba),
  • jelec kabłąkowy, w którym pręt poprzeczny (taki jak w jelcu krzyżowym) połączony jest z głowicą za pośrednictwem jednego lub wielu kabłąków, dzięki czemu powstaje rękojeść zamknięta (np. wiele typów szabli, przykładem może być szabla husarska),
  • jelec koszowy, czyli półkolista, koszowata, w szczegółach rozmaicie ukształtowana osłona, kryjąca całą dłoń lub przynajmniej znaczną część dłoni szermierza (np. schiavona (pałasz włoski z XVIw.)).
Należy dodać, że często spotykamy jelce stanowiące połączenie odmian najważniejszych, a więc np. krzyżowo - tarczowe, krzyżowo - koszowe lub kabłąkowo - koszowe. Niektóre jelce krzyżowe i kabłąkowe zaopatrzone są w wąsy, czyli parzyste wyrostki prostopadłe do jelca, a równoległe do rękojeści i głowni. Dwa z nich, zwrócone ku górze, obejmują trzon, dwa pozostałe, zwrócone ku dłoni wzdłuż płazu głowni, zasuwają się w odpowiednie wgłębienia w pochwie broni. Jako dalszy dodatek występuje paluch, tj. pierścień przymocowany do jelca od wewnętrznej strony rękojeści i przeznaczony do przekładania przezeń wielkiego palca. Wreszcie poziome, półkoliste pręty przytwierdzone do jelca z jednej lub obu stron, noszą nazwę obłęków.
Jak z poprzednich zdań wynika, rękojeść, a z nią cała broń biała ma dwie strony: zewnętrzną i wewnętrzną. Pierwsza z nich to ta, która zwrócona jest na zewnątrz, gdy broń włożona do pochwy, wisi przy boku właściciela. Wewnętrzną jest oczywiście zwrócona przeciwnie.
Pochwa, której kształt w przybliżeniu odpowiada kształtowi głowni, posiada zazwyczaj kilka okuć. Dolne okucie, ochraniające i wzmacniające koniec pochwy, nazywamy trzewikiem. Aby z kolei wzmocnić trzewik, dodaje mu się wystający grzebień lub ostrogę. Okucie górnego końca pochwy, czyli jej ujścia, zwie się szyjką. Wreszcie pierścieniowate okucia umieszczone między szyjką a trzewikiem i zaopatrzone w kółeczka to ryfki. Do kółek przy ryfkach zaczepia się rapcie, czyli paski służące do zawieszania broni przy boku posiadacza.

Bibliografia:
1. "Broń polska: Broń biała" - Andrzej Nadolski
2. "Słownik uzbrojenia historycznego" - Michał Gradowski, Zdzisław Żygulski Jun.
3. "Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu" - Zdzisław Żygulski Jun.
This article was last edited by Gandalf on 24 Cze 2012, 21:24

The Madness is out there!

Kto jest na forum

Zarejestrowani użytkownicy: Google [Bot]