Początki broni palnej - cz.4 - Szybki rozwój

ID artykułu: 6
Napisany przez: Radek
Napisany dnia: 05 Lip 2012, 17:52
Opis artykułu: XV wiek - okres wielkich zmian i szybkiego rozwoju broni palnej
Link do artykułu:
https://kkr.nsc.pl/forum/kb.php?a=6

Rozdział 4 - XV wiek – szybki rozwój i rozprzestrzenienie się broni palnej w Europie

W XV wieku zaczęły się dokonywać duże zmiany w sztuce artyleryjskiej. Jedną z głównych zmian było dokonanie odkrycia, że mniejsza kula, rozpędzona w długiej lufie do dużej prędkości ma tą samą siłę niszczącą co większa kula mająca mniejszą prędkość, wystrzelona z krótkiej lufy. Oprócz tego zastosowanie długich luf o mniejszym kalibrze miało szereg zalet:

  • broń była łatwiejsza i tańsza w produkcji i w użyciu (zużywała mniej prochu),
  • była celniejsza,
  • miała większy zasięg,
  • była bardziej niezawodna dzięki mniejszym elementom (rzadziej pękały lufy),
  • była łatwiejsza do transportowania.
Ten szereg zalet sprawił, że zaczęto odchodzić od krótkolufowej broni, zarówno jeśli chodzi o artylerię jak i o broń ręczną. Powstały nowe gatunki broni i nowe sposoby jej zastosowania, powstały typy broni służące głównie do zwalczania artylerii przeciwnika (taraśnice, serpentyny), powstała nowa kategoria artylerii polowej, używanej w bitwach. Rozwój metalurgii i produkcji prochu, pozwolił na produkcję broni tańszej, co jeszcze bardziej upowszechniło użycie broni palnej, która w tym okresie zaczęła się powszechnie pojawiać zarówno u bogatszej szlachty jak i w arsenałach miejskich. Zaczęto także standaryzować broń, zwłaszcza pod względem kalibru – tak aby pociski pasowały do każdej broni tego samego typu.

4a) typy XV-wiecznej artylerii
Rozdział 4a - rys. 1 - foglerz - Château de Castelnaud.jpg
Rozdział 4a - rys. 1 - foglerz - Château de Castelnaud.jpg (23.8 KiB) Obejrzany 4161 razy

XV wiek był okresem stopniowego odchodzenia od wielkich dział. Przysłowiowym „ostatnim gwoździem do trumny” dla wielkich dział był fakt, że ten sam efekt burzący jaki miały gigantyczne działa, wskutek postępu w technice produkcji dział można było uzyskać poprzez ciągły punktowy ostrzał podstawy murów (tzw. „podcinanie murów”). Ostrzał taki prowadzony był z kilku mniejszych dział (przeważnie o kalibrze 15~25cm), a ich sumaryczny koszt produkcji i użycia był kilkukrotnie mniejszy niż jednego gigantycznego działa. Wielkie bombardy stały się raczej symbolem prestiżu ich posiadacza, a ich rolę bojową coraz bardziej przejmowały mniejsze, bardziej mobilne działa takie jak foglerze, hufnice lub moździerze. Pojawiły się też konstrukcje posiadające łoże na kołach, które zwiększyło mobilność dział i pozwoliło na ich transportowanie razem z wojskiem - w przeciwieństwie do bombard, których transport był przedsięwzięciem samym w sobie.

Rozdział 4a - rys. 2 - foglerz obronny, pierwowzór wężownicy.jpg
Rozdział 4a - rys. 2 - foglerz obronny, pierwowzór wężownicy.jpg (9.46 KiB) Obejrzany 4161 razy

Foglerze były bardzo nietypową konstrukcją, która powstała w wyniku problemów z nabijaniem długolufowych dział miałkim prochem. Posiadały wymienną komorę prochową (nazywaną prochownicą), co eliminowało konieczność przepychania prochu przez całą długość lufy, oraz zwiększało szybkostrzelność w przypadku użycia kilku wymiennych prochownic, nawet do 30 strzałów dziennie. Był to wielki postęp w porównaniu do 1~2 strzałów dziennie w przypadku bombard, a siła burząca kilku foglerzy ostrzeliwujących przez cały dzień jakiś zamek była dużo większa niż w przypadku o wiele droższej bombardy. Były stosowane zarówno jako działa oblężnicze, jak i polowe czy też obronne. Jednak foglerze miały wadę w postaci nieszczelności w miejscu łączenia prochownicy z lufą, co wpływało na pogorszenie siły wystrzału. Wprowadzenie prochu granulowanego wyeliminowało główną przyczynę użycia foglerza (przy prochu granulowanym lufa się tak nie zatyka), więc szybko zrezygnowano z tego rozwiązania.

Rozdział 4a - rys. 3 - foglerz rekonstrukcja.jpg
Rozdział 4a - rys. 3 - foglerz rekonstrukcja.jpg (44.1 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 4 - hufnica XVw.PNG
Rozdział 4a - rys. 4 - hufnica XVw.PNG (268.99 KiB) Obejrzany 4161 razy

Hufnice pojawiły się w połowie XV wieku i już pod koniec tego wieku były najbardziej popularnymi i powszechnie używanymi działami polowymi. Posiadały przeważnie łoże z kołami, lufę o kalibrze dochodzącym do 23cm i o długości do 80cm. Posiadały łukowy mechanizm podnoszenia lufy i potrafiły strzelać do przeciwników ukrytych za przeszkodami naturalnymi albo za murami obronnymi.

Rozdział 4a - rys. 5 - hufnica - rekonstrukcja.jpg
Rozdział 4a - rys. 5 - hufnica - rekonstrukcja.jpg (39.84 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 6 - hufnica - rekonstrukcja2.jpg
Rozdział 4a - rys. 6 - hufnica - rekonstrukcja2.jpg (29.8 KiB) Obejrzany 4161 razy

Moździerze były rozwinięciem pomysłu krótkolufowej bombardy, strzelającej pod kątem powyżej 45 stopni, co pozwalało na bombardowanie miast i zamków bez niszczenia ich murów.

Rozdział 4a - rys. 7 - moździerz koniec XVw.jpg
Rozdział 4a - rys. 7 - moździerz koniec XVw.jpg (85.47 KiB) Obejrzany 4161 razy

Innym typem artylerii była artyleria obronna. Przy konstruowaniu dział, które miały służyć do obrony kierowano się nieco innymi założeniami niż przy artylerii burzącej. Nie była tu potrzebna duża siła burząca ale celność i zasięg strzału, które pozwoliłyby szybko i skutecznie eliminować przygotowującą się do ostrzału artylerię przeciwnika lub szturmującą piechotę. Dlatego artyleria obronna przeważnie miała długą lufę o małym kalibrze i strzelała żelaznymi kulami zamiast kamiennych. Większość broni obronnej miała lawety bez kół, a czasami nawet łoże było montowane bezpośrednio do kamiennego podłoża.

Rozdział 4a - rys. 8 - taraśnica francuska 1410.jpg
Rozdział 4a - rys. 8 - taraśnica francuska 1410.jpg (33.87 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 9 - tarasnica2.jpg
Rozdział 4a - rys. 9 - tarasnica2.jpg (32.1 KiB) Obejrzany 4161 razy

Do artylerii obronnej zaliczały się między innymi popularne taraśnice o kalibrze 4~10cm i lufie o długości 20~25 kalibrów, oraz wężownice (inaczej zwane "serpentynami") o bardzo długich lufach dochodzących do 40 kalibrów. Dzięki wyjątkowo długim lufom ich głównym atutem był bardzo daleki zasięg i celność, co umożliwiało niszczenie szykującej się do ostrzału artylerii przeciwnika.

Rozdział 4a - rys. 10 - wężownice przełom XV~XVIw.JPG
Rozdział 4a - rys. 10 - wężownice przełom XV~XVIw.JPG (41.67 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 11 - wężownica.jpg
Rozdział 4a - rys. 11 - wężownica.jpg (18.12 KiB) Obejrzany 4161 razy

Osobnym typem artylerii obronnej były „organki” i „ribodekeny”. Były to wielolufowe (przeważnie około 6~7 luf) działa do zwalczania piechoty, służące głównie do obrony wąskich przejść takich jak mosty i bramy miejskie. Montowane były przeważnie na łożach z kołami, co umożliwiało szybkie przeprowadzenie ich na inny zagrożony odcinek. Ribodekeny od organek różniły się tym, że w ribodekenie każdą lufę odpalało się osobno, a organki, dzięki zlutowanym lufom, strzelały „akordem”, stąd ich nazwa.

Rozdział 4a - rys. 12 - ribodeken (1459).jpg
Rozdział 4a - rys. 12 - ribodeken (1459).jpg (19.6 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 13 - ribodeken czterokołowy (1500).png
Rozdział 4a - rys. 13 - ribodeken czterokołowy (1500).png (237.84 KiB) Obejrzany 4161 razy

Rozdział 4a - rys. 14 - rekonstrukcja ribodekena.jpg
Rozdział 4a - rys. 14 - rekonstrukcja ribodekena.jpg (45.42 KiB) Obejrzany 4161 razy

Ostatnim typem artylerii była artyleria polowa. We wczesnym stadium rozwoju w tej roli przeważnie występowała lekka bombarda z lawetą na kołach dla łatwiejszego przemieszczania po polu walki. Później pojawiły się kołowe wersje taraśnic, foglerzy i serpentyn, jeszcze później pojawiły się działa projektowane z myślą o tym by spełniały rolę dział polowych, takie jak lekkie „harcownice” i „kozy”. Artyleria polowa była wykorzystywana głównie do wspomagania własnych wojsk w czasie bitew oraz do osłony punktów o strategicznym znaczeniu, takich jak przeprawy przez rzekę, mosty itp. Jednak we wcześniejszym okresie była tylko bronią wspomagającą i to o dość niskiej skuteczności. Krzyżacka artyleria, która pod Grunwaldem oddała dwie salwy, nie wyrządziła nikomu żadnej szkody - tak niską skuteczność miała wczesna artyleria polowa. Dopiero pod sam koniec średniowiecza artyleria polowa zaczęła mieć poważny wpływ na wyniki bitew.

4b) typy XV-wiecznej broni ręcznej
Wiek XV jest okresem w którym wprowadzono największe zmiany w ręcznej broni palnej. Wynaleziono kolbę, która pozwala oprzeć broń o ramię, dzięki czemu łatwiej utrzymać broń podczas strzału. Wprowadzono długie lufy, co znacznie zwiększyło zasięg i celność broni. Wprowadzono specjalne gatunki prochu, co pozwoliło na nadanie dużych prędkości pociskom, zwiększając ich siłę przebicia. Udoskonalono także technikę kucia luf broni ręcznej, co razem z użyciem stali i wprowadzeniem długich luf doprowadziło do całkowitego zaniku luf odlewanych z brązu. Ważnym usprawnieniem było też wprowadzenie zamka lontowego, który pozwolił strzelcowi skupić się na celowaniu podczas strzału. Na początku XV wieku wymyślono także gilzy ładunkowe – małe wodoszczelne drewniane pojemniki zawierające proch w ilości pozwalającej na dokładnie jeden strzał. Ładunki te w znacznym stopniu usprawniły i przyspieszyły ładowanie broni, gdyż nie trzeba było odmierzać odpowiedniej ilości prochu tuż przed strzałem, co znacznie zwiększyło szybkostrzelność. Wszystkie te usprawnienia spowodowały, że broń palna z ciężkiej, nieporęcznej i mało skutecznej broni stała się bardzo skuteczną i zabójczą rywalką dla kusz.

Rozdział 4b - rys. 1 - rusznica.jpg
Rozdział 4b - rys. 1 - rusznica.jpg (8.89 KiB) Obejrzany 4161 razy

Głównym typem ręcznej broni palnej w XV-tym wieku były rusznice, których powstanie szacuje się na pierwszą połowę wieku. Rusznice posiadały długą, przeważnie ośmiokątną kutą lufę, posiadały już kolbę i zamek lontowy. Zamek ten, składający się z kurka z wetkniętym żarzącym się lontem, panewki z prochem i spustu opuszczającego kurek na panewkę, ułatwił odpalanie broni i umożliwił celowanie w tym samym czasie. Rusznica była pierwszą ręczną bronią palną, która weszła jako stałe uzbrojenie całych oddziałów, zapowiadając wielkie zmiany w uzbrojeniu i taktyce piechoty jakie miały się dokonać w następnych epokach.

Rozdział 4b - rys. 2 - arkebuz.jpg
Rozdział 4b - rys. 2 - arkebuz.jpg (10.21 KiB) Obejrzany 4161 razy

Pod koniec XV wieku wynaleziono arkebuzy. Były to wczesne karabiny, posiadały długą lufę o małym kalibrze, do tego miały długi stojak na którym opierano broń w celu zwiększenia celności. Późniejsze, XVI-wieczne arkebuzy posiadały także zamek kołowy, który działał na zasadzie krzesania iskier o piryt przez koło zębate zamocowane na sprężynie, co wyeliminowało konieczność posiadania zapalonego lontu w celu oddania strzału.

Rozdział 4b - rys. 3 - strzelec z arkebuzem.jpg
Rozdział 4b - rys. 3 - strzelec z arkebuzem.jpg (21.9 KiB) Obejrzany 4161 razy


>>> Rozdział 5 - Rozpowszechnienie
This article was last edited by Radek on 11 Lip 2012, 20:57


Kto jest na forum

Zarejestrowani użytkownicy: Google [Bot]