Strój historyczny XIV-XV wiek
Strój męski
Wstęp
Artykuł ten poświęciłem strojom średniowiecznym na przełomie XIV i XV wieku. Na początek zająłem się strojami męskimi, które z wiadomych powodów są bliższe mojemu sercu. Mam nadzieję, że dzięki lekturze tego tekstu wybór historycznego stroju będzie dla was o wiele łatwiejszy. Życzę miłego czytania – Ja, Buster, wasz kochany nawiedzony ultras
Materiały i wykończenia
Na samym początku chciałbym wspomnieć o rzeczy dość ważnej a mianowicie o materiałach z jakich szyjemy nasze stroje. Starajmy się aby były one jak najbardziej zbliżone do tych używanych w średniowieczu. Lny i bawełny można spokojnie kupić bez żadnych domieszek sztucznych materiałów. Wełny najczęściej spotyka się w postaci flauszu czyli wełny z różnymi domieszkami. Maksymalna dopuszczalna granica domieszek to 20%. Jedwabie oraz aksamity to materiały drogie i nie poliestrowe podróbki są rzadko spotykane. Jeśli decydujemy się na nie to lepiej zainwestować w naturalny lub chociaż na bazie czegoś naturalnego np. bawełny. Odradzam jednak stosowanie tych materiałów. Tutaj chciałbym przy okazji poruszyć kolejną kwestie. Chodzi mianowicie o odpowiedni dobór materiałów, kolorów, i wzorów do statusu społecznego odtwarzanej przez siebie osoby. Prosiłbym o zwracanie uwagi na czarne nogawice u biednych chłopów czy skrajnie odmiennie datowane elementy na jednym pasku. To oczywiście tylko przykłady. Zachęcam do zawężania datowania swojego stroju do przynajmniej 50 - 100 lat. Ostatnią sprawą w tym punkcie jest sprawa szycia ręcznego. Nie nakazuje nikomu całościowego szycia ręcznego strojów bo nie każdy ma możliwości. Jednak zachęcam do stopniowego powiększania zasobów szytych ręcznie strojów a przynajmniej do ręcznego wykańczania niektórych elementów strojów jak np. dziurki. Przypominam też, że stosowanie wszelakich współczesnych usprawnień jest zakazane i stroje na rzepy czy zamki błyskawiczne nie będą tolerowane.. Trochę się rozpisałem więc z moich przemyśleń przechodzę do twardego opisywania części ubioru męskiego.
Bielizna
Bielizna męska składała się z koszuli i gaci. Na wstępie wspominam że bielizna powinna być niewidoczna i okryta innymi warstwami ubrania. Jej główna funkcja było chronienie ubrania właściwego przed zapoceniem. Za uzasadnione używanie bielizny bez wierzchniego okrycia uważa się jedynie spanie oraz kąpiel. Pokazywanie się ludziom w samej bieliźnie jest zachowaniem niestosownym.
Koszula
Materiał: len, jedwab, w ostateczności bawełna
Kolor: zgodny ze stanem społecznym, szary, naturalny lub biały
Datowanie: XIV-XV wiek
Krój prosty, po bokach na dole można umieścić rozcięcia dla swobody ruchu. Rękawy mogą być wszywane zarówno na prosto z wszytym rombem jak i z trapezu. Koszule z przełomu XIV i XV wieku powinny posiadać rozcięty dekolt lub stójkę ze sznurkiem. Znane są również koszule ze stójką nie rozcinaną, która będzie jednak trzymała fason tylko pod dubletem. Długość koszuli powinna sięgać połowy uda choć w ikonografii zdarzały się męskie giezła które były najprawdopodobniej używane do spania.
Gacie (braie)
Materiał: len, jedwab, w ostateczności bawełna
Kolor: zgodny ze stanem majątkowym, szare, naturalne lub białe
Datowanie: XIV-XV wiek
Gacie męskie przybierały różne formy na przestrzeni XIV i XV wieku. Początkowo były podobne do dzisiejszych krótkich spodenek jednak wraz z rozprzestrzenianiem się coraz lepszych nogawic i pojawieniem się spodni z saczkiem przekształciły się w obciślejsze bokserki i dzisiejsze slipy. Forma krótkich slipów powinna być używana pod spodnie z saczkiem. Krój dopasowany do odtwarzanego okresu oraz posiadanego okrycia nóg. W czasach mody na dopasowane stroje wierzchnie stosowano krótkie gacie oraz spodnie z saczkiem a do długich szat można było stosować rozdzielne nogawice i dłuższe gacie.
Strój spodni
Strój spodni składa się z dubletu (jopuli spodniej) oraz okrycia nóg czyli spodni z saczkiem bądź nogawic. Funkcja stroju spodniego wykształciła się na dobre kiedy do mody wszedł dublet. Od tego czasu zaprzestano troczenia nogawic do paska jak to robiono w wiekach wcześniejszych a zaczęto wiązać je do dubletu. Nowy strój pozwolił tez rozwinąć nogawice. W stroju spodnim chodzono najprawdopodobniej po domu oraz wykonywano wszelakie ciężkie prace fizyczne. Pokazywanie się w samym stroju spodnim na ulicy było nieprzychylnie widziane i rzadko spotykane.
Dublet
Materiał: wełna w ostateczności len, podszywany lnem i bawełną
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: I połowa XIV wieku do końca XV wieku
Dublet to obcisły kaftan szyty z 8 części jak prosta kamizelka. Dolną część dubletu nazywano najprawdopodobniej baskiną. Posiadał stójkę, najczęściej V kształtną wchodząca klinem w tył. Jego rękawy przybierały różne kształty. Dla naszych ziem prawdopodobnie najbardziej odpowiednie są dublety z rękawami prostymi lub bufką kulkową. Dublety z bufiastym rękawem w Burgundzkim stylu raczej były u nas mniej powszechne. Zapinanie dubletu przybrało w średniowieczu kilka form jednak zapinanie na wełniane sznurki ze skuwkami (tzw. aiguillettes) było najprawdopodobniej najpowszechniejsze. Wiązano albo po jednym wiązadełku na 4 dziurki albo jednym długim sznurkiem cały dublet. Sznurki te były wykonywane z wełny splotem zwanym fingerloop. Najprostsze i najczęściej spotykane skuwki były zwijane z blaszki. Bywały też końcówki odlewane z różnymi wzorami na końcach. Dziurki do mocowania nogawic powinny się znajdować na wysokości dostosowanej do okrycia nóg. W dłuższych dubletach wyżej a w późniejszych na samym końcu baskiny.
Nogawice
Materiał: wełna, len lub bawełna na podszewki
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: XIV-XV wiek
Nogawce szyje się ze skosu, ze szwem umieszczonym z tyłu na całej długości. Należy pamiętać aby były one dość obcisłe. Powinny posiadać podszewkę przynajmniej do kolana oraz ilość dziurek dostosowaną do liczby dziurek w dublecie. Nogawice w interesującym nas okresie przeżywały istny renesans. Troczone jednym sznurkiem nogawice zastąpiono modelami mocowanymi w większej ilości miejsc do dubletu. Takim sposobem uzyskano nogawki łączone do kaftana ośmioma wiązaniami. Takie nogawice często były podszywane skórzaną podeszwą. Taki wynalazek używano najprawdopodobniej do chodzenia po domu lub w letnie dni wraz z patynkami. W późniejszym okresie do nogawic doszywano współczesna wersje rozporka zwanego saczkiem.
Spodnie z saczkiem
Materiał: wełna, len lub bawełna na podszewki
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: 3 i 4 ćwierć XIV wieku do końca XV wieku
Spodnie z saczkiem były ewolucją nogawic w kierunku cywilizacji (czyli prawdziwych spodni). Były to właściwie dwie długie nogawice z saczkiem wszyte razem z zastosowanym klinem. Zawsze były dowiązywane do dubletu wieloma troczkami.
Strój wierzchni
Strojami wierzchnimi określało się ubiory powszechne. Były one używane do codziennych czynności, chodzenia po mieście, pracy czy ważnych uroczystości. Były to tez często stroje reprezentacyjne. Na przełomie XIV i XV wieku istniało kilka odmian strojów wierzchnich. Były one szyte z najlepszych tkanin jakie się posiadało, dobrych gatunków sukna wełnianego, jedwabiów i aksamitów. Nierzadko zdarzało się, że były one robione z wzorzystych lub haftowanych materiałów lecz takie stroje spotykało się tylko u ludzi bardzo bogatych.
Cotehardie
Materiał: wełna, jedwab, aksamit, len i bawełna na podszewki
Kolor: bogata gama kolorystyczna
Datowanie: XIV wiek, na początku XV wieku występuje jako prosta jaka
Cotehardie było najpewniej pierwszym strojem tzw. nowej mody która ukazała się w XIV wieku. Skupiała się ona na krótkich i obcisłych ubraniach. Cotehardie jest właśnie jednym z nich. Szyty z 4 części bardzo obcisły kabat z różnymi rodzajami rękawów jest trudny do jednoznacznego sklasyfikowania. Istnieje wiele różnych wariacji tego stroju. Może być on ze stójką lub bez, może mieć rękawy długie, krótkie lub ozdobne. Często przy krótkich rękawach są wszyte tzw. tippety. Cały korpus był zapinany od góry do samego dołu na gęsto rozsiane guziki. Jako że był to strój bardzo trudny do uszycia to decydowały się na niego osoby zamożniejsze.
Jopula wierzchnia
Materiał: wełna, aksamit, len, bawełna i futra na podszewki
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: XV wiek
Jopula wierzchnia była typowym strojem polskim dopasowanym u góry a rozkloszowanym klinami u dołu. Szyta z 4 części tak jak Cotehardie. Rękawy w tym stroju były proste, w ikonografii najczęściej jest ukazywana bez stójki. Wystawała spod niej jednak stójka od dubletu. Zapinano ja na guziki rozmieszczone równomiernie do wysokości pasa aby ułatwiać jazdę konną. Jopula była nierzadko ozdabiana futrem przy rękawach oraz dekolcie.
Robe
Materiał: wełna, aksamit, jedwab, na podszewkę bawełna, jedwab, futro
Kolor: dominuje czarny i szary lecz spotykane są wszystkie inne kolory
Datowanie: XV wiek
Robe było początkowo francuską nazwą na zestaw strojów uszytych z tego samego materiału jednak w XV wieku zaczęto tym mianem określać pojedynczy strój dworski. Robe były szyte kloszowo w różnych długościach. Mogły sięgać do połowy uda, do kostek, lub ponad połowę uda. Strój ten był fałdowany równomiernie na całej długości lub tylko z przodu i z tyłu. Bardzo często fałdy były przyszywane na stałe do podszewki. Wykańczano go niskim stojącym kołnierzem. Bufiaste rękawy bardzo często szyto nieco dłuższe i podciągano je do góry tworząc harmonijkę. Rękawy rozcinano również w okolicach zgięcia rąk aby można było je przełożyć. Zapięcie robe pozostaje niewidoczne. Najprawdopodobniej było zapinane na haftki po wewnętrznej stronie. Moda na robe w Polsce została uproszczona, używano raczej strojów wypośrodkowanych pomiędzy robe a wcześniejszymi houppelandami.
Robe wojskowe
Materiał: wełna, podszewki z lnu i bawełny
Kolor: szeroka gama kolorystyczna lecz nie spotyka się czarnego
Datowanie: XV wiek
Osobna odmiana tego stroju jest tzw. robe wojskowe. Różniło się ono od dworskiej odmiany głównie uproszczeniem kroju. Odrzucono stałe fałdowanie i zastąpiono je zbieraniem fałd na pasie. Rękawy również straciły na fantazyjności jednak zachowały bufki (od połowy XV wieku) oraz rozcięcie na linii zgięcia rak które ułatwiało noszenie. Warto wspomnieć że robe wojskowe było podstawowym strojem mieszczan, bogatszych chłopów oraz wojskowych. Różniło się jedynie kolorystyką i gatunkiem materiałów które były dostosowane do zamożności właściciela.
Houppelande
Materiał: wełna, jedwab, aksamit, na podszewki futra, bawełna, jedwab, tkaniny wełniane
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: 3 ćwierć XIV wieku do lat 20-tych XV wieku
Houppelande było strojem bardzo reprezentacyjnym. Noszenie jej bezpośrednio na koszuli uznaje się za niestosowne a niekiedy zakładano ją nawet na strój wierzchni. Była to ogromna długa lub półdługa szata na którą zużywano bardzo wielkie ilości materiału. Prawdopodobnie była krojona z 3 ćwiartek koła. Dwie z przodu i jedna z tyłu. W pasie zbierano z nich wydatne fałdy. Wykańczana była długa stojącą stójką. Rękawy dzieliły się na 2 rodzaje. Pierwsze były otwarte na końcu i ozdobnie wykańczane. Nierzadko sięgały aż do ziemi. Drugi to tzw. typ workowy czyli rękawy poszerzane do rozmiarów ogromnego worka po czym zwężane przy nadgarstku.
Płaszcz
Materiał: wełna, podszewka len
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: XIV-XV wiek
Płaszcze średniowieczne były szyte z połowy bądź ćwierci koła toteż szły na nie wielkie ilości materiałów (istniały też inne kroje płaszczy lecz były mniej popularne) i zapinane na rząd guzików na ramieniu. Płaszcze w interesującym nas okresie nie były zintegrowane z kapturem, stanowiły osobne części garderoby. Okrycia tego używano powszechnie do wszystkich czynności. Posiadali je mieszczanie, podróżnicy, chłopi i panowie feudalni. Oczywiście różniły się one kolorami i rodzajem wykończeń. Czasami płaszcze były obszywane futrem lecz na to pozwalali sobie tylko najbogatsi. Płaszcz był dobrym uzupełnieniem stroju i pokazywanie się w nim na oficjalnych spotkaniach było w dobrym tonie.
Buty
Materiał: skóra
Kolor: kolory z epoki, najczęściej brąz, czerń, czerwień i beż
Datowanie: zależne od modelu
Jednym z ważniejszych elementów stroju są buty. W średniowieczu używano butów robionych w różnych wzorach i w różnych długościach. Nie prawdą jest najprawdopodobniej że noszono tylko i wyłącznie buty z wyciągniętymi noskami. Moda na długie szpice zanikała oraz powracała kilkakrotnie. Najbardziej popularne były buty niskie bądź półdługie. Butów bardzo wysokich używano jedynie do jazdy konnej. Były one wtedy szyte z jednego kawałka skóry. Buty szyto na lewej stronie po czym wywracano je na prawą aby szew pozostał w środku i mniej się zużywał. Zapięcie powinno być dostosowane do modelu obuwia były to najczęściej klamry bądź sznurowadła. Do butów często noszono patynki czyli drewniane chodaki które miały za zadanie chronić skórę przed przetarciem podczas podróży oraz przed błotem wszechobecnym na ulicach.
Pasy
Materiał: skóra
Kolor: kolory z epoki, najczęściej beżowy lub brązowy
Datowanie: zależne od zastosowanych okuć
Do stroju cywilnego stosujemy pasy wykonane ze skóry. Zaopatrzone powinny być one w stosowna odlewaną klamrę i/lub końcówkę. Stosowano również różnokształtne nabijki oraz okucia dziurek. Można przymocować do niego oczko na sakiewki. Długość nie jest określona ale najczęściej stosuje się długości nie przekraczające dwukrotnego obwodu pasa lub krótsze. Pas wiążemy tak aby końcówka zwisała ku dołowi. W średniowieczu nie stosowano szlufek do pasków cywilnych, jedyne okazy do nich podobne można zaobserwować przy paskach do noszenia miecza.
Sakwy i torebki
Materiał: skóra, aksamit, wełna
Kolor: szeroka gama kolorystyczna
Datowanie: XIV-XV wiek
Elementem uzupełniającym i usprawniającym korzystanie ze stroju są wszelkiego rodzaju sakwy i torebki. W ikonografii jest ukazanych wiele różnorodnych sakw i sakiewek których nie sposób tu opisać. Jak wiemy ani nogawice ani spodnie z saczkiem nie posiadały kieszeni więc wszelakie rzeczy osobiste trzeba było trzymać w sakwach albo torbach. Najpopularniejszą torba używana przez mężczyzn był tzw. „chłopski zadek”. Była to nieduża torebka o kształcie klapki zbliżonej do dwóch półdupków. Była ona zawieszana do pasa poprzez przewleczenia paska przez dwa ucha. Często widuje się przy nich różnego rodzaju sztylety. Torby takie mogły posiadać tez okucia Sakiewki na pieniądze miały bardzo proste wykroje. Były to najczęściej 2 zszyte ze sobą kawałki materiału z przeplecionym rzemieniem bądź sznurkiem tak aby się zamykały u góry. W takich sakiewkach trzymano najczęściej pieniądze i nierzadko były wyszywane w różna wzory.
Nakrycia głowy
Materiał: wełna, len, na podszewki len i bawełna
Kolor: dowolny
Datowanie: zależne od dobranego nakrycia głowy
Nakrycia głowy były bardzo ważnym uzupełnieniem stroju wierzchniego. W zasadzie na większości ikon widzi się postacie które je posiadają. Jednak można podejrzewać że nakrycie głowy nie było obowiązkowe wśród mężczyzn. Każde nakrycie głowy powinno być dobrane do stroju wierzchniego. Czapki wykonuje się zazwyczaj z filcu lub wełny, bardziej wykwintne nakrycia z wełny lub aksamitu a kapelusze letnie z pałek wodnych lub słomy. W XIV wieku największą popularnością cieszyły się kaptury z długimi ogonami. W latach późniejszych straciły dominująca pozycję nakryć głowy lecz dalej były szeroko stosowane.
Fryzury
Na początku XV wieku pojawił się wśród mężczyzn typ fryzury zwany dzisiaj „paziem”. Włosy ścinano równo na wysokości uszu. W późniejszych latach włosy zapuszczano do ramion. Nie widuje się dłuższych. Przeglądając różne źródła można wywnioskować że najmodniejsze z dłuższych włosów były włosy kręcone bądź falowane ponieważ takie były najchętniej uwieczniane. Włosów nigdy nie wiązano. Jeśli przeszkadzają to trzeba je ściąć lub zbierać za uszami i/lub przykrywać czepkiem tzw. coifem.
Bibliografia
1. K. Turska - Ubiór dworski w Polsce w dobie pierwszych Jagiellonów
2. Maria Gutkowska-Rychlewska - Historia Ubiorów
3. Francis Boucher – Historia Mody
4. Małgorzata Możdżyńska-Nawotka – O modach i strojach
5. [url=http://www.eioba.com/a2399/poradnik_zasad_doboru_i_kompozycji_stroju_historycznego]Katarzyna Badowska, Anna Rybarczyk, Wojciech Wasiak,
Poradnik zasad doboru i kompozycji stroju historycznego 1350-1492[/url]
6. Źródła internetowe
-------------------------------------------------------
Autorami tekstu są Buster i Vega:)
Po drugie to dla Gandalfa. Do tekstu dołączę stosowne ikonki. Najlepiej dać ten tekst w artykułach.
Po trzecie chciałbym dokończyć kilka rzeczy które z powodu odejścia wizuna sie zawiesiły więc spodziewajcie się mojej małej aktywności.